COVID-19: Powrót do aktywności fizycznej

Jesteś osobą aktywną, która przeszła COVID-19? Niezależnie czy uprawiasz sport wyczynowy czy amatorski, masz zapewne ochotę w pełni wrócić do aktywności fizycznej. W poniższym artykule postaram się scharakteryzować jaki wpływ na nasz organizm ma choroba COVID – 19 oraz jak wrócić na pełne obroty w bezpieczny sposób!

Czym jest COVID – 19?

Jest to choroba zakaźna układu oddechowego wywoływana przez wirus SARS-CoV-2, czyli patogen należący do rodziny koronawirusów. Wirus atakuje drogi oddechowe. Może objawiać się podobnie jak zwykłe przeziębienie. W cięższych przypadkach wywołuje powikłania takie jak zapalenie płuc czy niewydolność oddechowa. Jest to jeden z siedmiu znanych chorobotwórczych dla ludzi gatunków z tej grupy wirusów.

Pierwsze przypadki zakażeń ludzi tym wirusem odnotowano pod koniec 2019 roku w mieście Wuhan we wschodnich Chinach. Wirus przenosi się drogą kropelkową, a u niektórych chorych wywołuje ciężkie zapalenie płuc i zespół ostrej niewydolności oddechowej. 

Charakterystycznymi objawami choroby COVID-19 są gorączka, suchy kaszel, płytki oddech.  Obok gorączki i kaszlu u pacjentów obserwuje się również zmęczenie. Nie zawsze wspomniane symptomy występują, ponieważ choroba może przebiegać bezobjawowo. Mogą również wystąpić inne dolegliwości, jak np.: ból głowy, bóle mięśniowe i stawowe, katar, zatkany nos, ból gardła.

Objawy pojawiają się w różnym czasie od zakażenia wirusem. Większość szacunków wskazuje na to, że dla koronawirusa trwa on średnio od 1 do 14 dni. Najczęściej jednak pierwsze symptomy pojawiają się w ciągu 5 dni od zarażenia.

Przebieg choroby może być różnorodny. Większość pacjentów (ok. 81%) może przechodzić ją bezobjawowo lub mieć łagodne objawy, przypominające inne choroby górnych dróg oddechowych, które ustępują po około dwóch tygodniach, podczas gdy część pacjentów może mieć ostrą (14%) lub krytyczną (5%) postać choroby, co wymaga 3 do 6 tygodni do wyleczenia. U pacjentów z postacią krytyczną, którzy zmarli, czas od wystąpienia objawów do śmierci wynosił od 2 do 8 tygodni. U zmarłych pacjentów wykryto oznaki niedotlenienia mózgu, bez objawów zakażenia i zapalenia mózgu, czyli wynikało ono z braku dostatecznej ilości tlenu we krwi z powodu niewydolności płuc.

W większości przypadków infekcja ma łagodny przebieg i można pomylić ją z przeziębieniem lub grypą. Niektóre osoby są jednak bardziej narażone na wystąpienie silnych symptomów i poważnych powikłań. Do grupy tej należą osoby starsze oraz osoby z chorobami przewlekłymi takimi jak: choroby sercowo-naczyniowe, choroby płuc, cukrzyca, nowotwór.

Obecnie nie istnieje zatwierdzona metoda leczenia choroby. Stosuje się leczenie objawowe, podtrzymujące oraz eksperymentalne. Leczenie objawowe zwykle ma na celu opanowanie objawów i wsparcie funkcjonowania organizmu. Osoby z łagodnymi symptomami mogą leczyć się w domu, natomiast w przypadkach ciężkich konieczna jest hospitalizacja.

COVID-19 vs Sport

Pandemia koronawirusa wywarła bezprecedensowy wpływ na aktywność fizyczną i sport, wpływając na sportowców zawodowych oraz rekreacyjnych. W 2020 roku oraz na początku 2021 roku, uczestnictwo w sporcie zostało diametralnie ograniczone. Celem było zahamowanie rozprzestrzeniania się wirusa. 

Zarówno w przypadku sportowców, jak i osób nietrenujących, powrót do zdrowia różni się znacznie w zależności od zakresu i zaawansowania choroby oraz stanów przedchorobowych. Według przeprowadzonych badań, sprawność fizyczna łagodzi proces przechodzenia choroby COVID-19.

Badanie 1 –  W jednym z badań wykonano badania przesiewowe z badaniem fizykalnym, spoczynkowym EKG i badania laboratoryjne z odpowiedzią przeciwciał. Przeprowadzono je w okresie 12–68 dni po rozpoznaniu COVID-19 u 111 sportowców różnych dyscyplin sportowych.

Objawy kliniczne zaobserwowano u 84% badanych. Przebieg COVID-19 był łagodny u 82% sportowców i umiarkowany w 2% przypadków. Sportowcy w wieku powyżej 26 lat i mężczyźni byli bardziej narażeni na wystąpienie objawowego COVID-19. Osoby bezobjawowe były młodsze i w większości to kobiety. Odpowiedź przeciwciał zaobserwowano u 88% sportowców, a jej wielkość korelowała z czasem od rozpoznania COVID-19 (RT-PCR). Nie było różnic w odpowiedzi przeciwciał pomiędzy grupami wyróżnionymi dyscypliną sportową.

Wnioski: Proces chorobowy u wyczynowych sportowców jest przeważnie łagodny i bez powikłań. Sportowcy mogą wrócić do sportu po dwóch tygodniach bez objawów, a dodatkowe badania przesiewowe serca zwykle nie są wymagane. Wykazano, że oznaczanie przeciwciał jest użytecznym wskaźnikiem wcześniejszej choroby COVID-19, a niektóre objawy można wykorzystać jako predyktory odpowiedzi przeciwciał. [1]

Badanie 2 – Celem było porównanie wskaźników hospitalizacji, przyjęć na oddział intensywnej opieki medycznej (OIOM) i śmiertelności pacjentów z COVID-19, którzy byli stale nieaktywni, wykonywali jakąś aktywność lub konsekwentnie spełniali wytyczne dotyczące aktywności fizycznej. Badania przeprowadzono na 48 440 dorosłych pacjentów z diagnozą COVID-19 od 01.01.2020 r. do 21.10.2020 r., z co najmniej trzema pomiarami funkcji wysiłkowych od 19.03.2018 r. do 18.03.2020 r.

Pacjenci z COVID-19, którzy byli nieaktywni, mieli większe ryzyko hospitalizacji i zgonu niż pacjenci, którzy konsekwentnie spełniali wytyczne dotyczące aktywności fizycznej.

Wnioski: Konsekwentne przestrzeganie wytycznych dotyczących aktywności fizycznej było silnie związane ze zmniejszonym ryzykiem poważnych skutków COVID-19 wśród zakażonych dorosłych. Zaleca się, aby działania promujące aktywność fizyczną były traktowane priorytetowo przez agencje zdrowia publicznego i włączone do rutynowej opieki medycznej. [2]

Jak pokazuje szereg wykonanych badań, większa sprawność fizyczna może łagodzić nasilenie choroby wśród osób zarażonych COVID-19.

Wpływ wirusa na aktywność

Jak donoszą badania, lockdown oraz ograniczenia mające na celu zapobieganie rozprzestrzeniania się wirusa miały negatywny wpływ na sprawność fizyczną zarówno u sportowców rekreacyjnych jak i wyczynowych.

Jedno z badań przeprowadzonych w Hiszpanii na grupie 13 754 studentów na 16 uniwersytetach , wykazało zmniejszoną aktywność fizyczną w trakcie lockdownu (-47%) oraz wydłużenie czasu siedzącego (+ 52,7%).

Wiele małych, obserwacyjnych badań donosi o porównywalnych spadkach u nastolatków. Badanie kliniczne na grupie dzieci wykazały natomiast spadek średniego maksymalnego poboru tlenu w grupie po COVID-19  w porównaniu z grupą kontrolną przed pandemią.

Powikłania sercowo-naczyniowe u sportowców

Następstwami COVID-19 są choroby sercowo – naczyniowe. Jednym z problemów jest zapalenie mięśnia sercowego oraz inne rodzaje uszkodzenia mięśnia sercowego, które mogą rozwijać się bez objawów. Mogą natomiast być zaostrzone przez wysiłek fizyczny podczas powrotu do zdrowia, co może prowadzić nawet do nagłego zatrzymania akcji serca.

Etiologia zapalenia mięśnia sercowego u bezobjawowych sportowców z COVID-19 oraz wśród sportowców z łagodną lub umiarkowaną chorobą pozostaje jak dotąd niejasna.

W badaniu obserwacyjnym 789 zawodowych sportowców, którzy uzyskali pozytywny wynik testu na COVID-19, pięciu (0,6 procent) wykazało dowody na chorobę zapalną serca (zapalenie mięśnia sercowego lub zapalenie osierdzia). U wszystkich pięciu sportowców objawy i oznaki wykraczały poza poziom choroby o przebiegu łagodnym.

Pozostałe powikłania medyczne

Sportowcy wracający do zdrowia są narażeni na szereg innych powikłań związanych z COVID-19. Częstym objawem jest odczucie ogólnego zmęczenia organizmu. Rzadziej zaburzenia funkcji poznawczych, zakrzepice żył głębokich czy zator tętnicy płucnej.

Kilku autorów badań wyraziło zaniepokojenie wpływem powikłań neurologicznych i nerwowo-mięśniowych. Sportowcy powracający do zdrowia po chorobie COVID-19 mogą cierpieć z powodu zmęczenia, upośledzonej funkcji nerwowo-mięśniowej i zmniejszonego napięcia mięśniowego.

Powrót do aktywności

Osoba uprawiająca sport u której zdiagnozowano COVID-19, nie powinna angażować się w żadną aktywność fizyczną. Powinna natomiast skupić się na odpoczynku, właściwym nawodnieniu oraz przestrzeganiu zaleceń lekarza. Harmonogram powrotu do ćwiczeń jest uwarunkowany poziomem zaawansowania choroby.

Zaleca się aby każda osoba u której wynik testu jest pozytywny, niezależnie od objawów powinna odpoczywać przez co najmniej 10 dni. W tym czasie nie wykonujemy większej aktywności.

W przypadku łagodnych objawów po upływie 10 dni można rozważyć stopniowy powrót do aktywności fizycznej. Warunkiem jest ustąpienie objawów choroby. W przypadku choroby o charakterze umiarkowanym lub ciężkim (hospitalizacja), powrót do aktywności fizycznej powinien zostać skonsultowany z lekarzem. Może być konieczne wykonanie dodatkowych badań, np.: EKG, obrazowanie serca, badanie krwi.

Każda aktywna osoba dorosła chcąc wrócić do treningów, powinna ukończyć stopniowy powrót do progresji sportowej. Program ten określany jest mianem RTP – Return to play. Obejmuje siedem etapów. Sportowcy powinni zacząć od etapu pierwszego przechodząc do kolejnych etapów, wtedy gdy nie pojawiają się żadne z objawów. Warto aby proces powrotu był nadzorowany przez Trenera Medycznego.

Jeśli podczas próby progresji wystąpią poniższe objawy, tzw. czerwony flagi, powinniśmy przerwać ćwiczenia i skonsultować się z lekarzem:

• Ból w klatce piersiowej,
• Kołatanie serca,
• Mocne bóle głowy,
• Nudności,
• Wysokie tętno nieproporcjonalne do poziomu wysiłku,
• Zawroty głowy,
• Duszności, problemy w oddychaniu lub nieprawidłowy oddech,
• Nadmierny poziom zmęczenia,
• Omdlenia.

W przypadku ustąpienia objawów zaleca się 24 godzinny odpoczynek i ponowny powrót do poprzedniego etapu. Jeśli samopoczucie jest dobre, można ponownie wrócić do ćwiczeń. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 24 do 48 godzin należy skontaktować się z lekarzem w celu dodatkowych badań i testów.

Powrót do ćwiczeń po wyzdrowieniu z Covid-19 powinien być zatem procesem kontrolowanym i zrównoważonym. Warto słuchać swojego organizmu i zwracać szczególną uwagę jeśli pojawią się kołatania serca czy ból w klatce piersiowej. Powrót do formy powinien następować stopniowo i cierpliwie. Regeneracja organizmu może chwilę zająć ale warto to uwzględnić aby uniknąć ewentualnych powikłań, które ograniczą naszą aktywność na znacznie dłuższy okres.

Łukasz Zimny

Bibliografia:
[1] Krzywański J. i inni, Elite athletes with COVID-19 — Predictors of the course of disease, Journal of Science and Medicine in Sport, 14.07.2021, https://doi.org/10.1016/j.jsams.2021.07.003
[2] Sallis R. i inni, Physical inactivity is associated with a higher risk for severe COVID-19 outcomes: a study in 48 440 adult patients, British Journal of Sports Medicine, 10.2021, https://bjsm.bmj.com/content/55/19/1099
[3] Rodríguez-Larrad A i inni., Impact of COVID-19 Confinement on Physical Activity and Sedentary Behaviour in Spanish University Students: Role of Gender, Int J Environ Res Public Health 2021, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33418907/
[4] Dayton JD i inni, The Deconditioning Effect of the COVID-19 Pandemic on Unaffected Healthy Children, Pediatr Cardiol 2021, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33394120/
[5] Martinez MW i inni, Prevalence of Inflammatory Heart Disease Among Professional Athletes With Prior COVID-19 Infection Who Received Systematic Return-to-Play Cardiac Screening. JAMA Cardiol 2021, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33662103/
[6] Julie Overbaugh, Understanding protection from SARS-CoV-2 by studying reinfection, „Nature Medicine”, 26 (11), 2020.
[7] Toresdahl BG, Asif IM., Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Considerations for the Competitive Athlete, Sports Health 2020.
[8] Diamond AB i inni, Interim Guidance on the Preparticipation Physical Examination for Athletes During the SARS-CoV-2 Pandemic, Clin J Sport Med 2021.
[9] Harmon KG i inni, Pathogeneses of sudden cardiac death in national collegiate athletic association athletes, Circ Arrhythm Electrophysiol 2014.
[10] Elliott N i inni, Infographic. Graduated return to play guidance following COVID-19 infection, Br J Sports Med 2020.
[11] Metzl JD i inni, Considerations for Return to Exercise Following Mild-to-Moderate COVID-19 in the Recreational Athlete, HSS J 2020.
[12] O’Connor FG i inni, COVID-19: Return to play or strenuous activity following infection, UpToDate 2021.
[13] Returning to Sports or Exercise After Recovering From COVID-19, Sports Health & Fitness 2021.
[14] Coronaviridae Study Group of the International Committee on Taxonomy of Viruses, The species Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: classifying 2019-nCoV and naming it SARS-CoV-2, „Nature Microbiology”, 5 (4), 2020, s. 536–544.
[15] Na Zhu i inni, A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019, „The New England Journal of Medicine”, 382 (8), 2020, s. 727–733.
[16] Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms, Centers for Disease Control and Prevention, 01.2020.
[17] Nanshan Chen i inni, Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study, „The Lancet”, 395 (10223), 2020.
[18] Isaac H. Solomon i inni, Neuropathological Features of Covid-19, „The New England Journal of Medicine”, 383 (10), 2020.