Stres jako przyczyna bólu pleców

Jednym z problemów cywilizacyjnych jest rosnąca liczba osób zgłaszająca ból kręgosłupa, szczególnie w odcinku lędźwiowym. Niesie to za sobą skutki zarówno medyczne ale także społeczno – ekonomiczne.

Do niedawna jako przyczynę schorzeń tego typu, dopatrywano się głównie w układzie mięśniowo – szkieletowym. Lepsze zrozumienie fizjologii człowieka oraz mechanizmów prowadzących do powstawania różnych dolegliwości pokazała, że żadna z nich nie rozwija się w wyniku działania jednego tylko czynnika.

Najczęściej jest to efekt splotu różnych okoliczności i bodźców. Pod uwagę bierze się nie tylko czynniki czysto medyczne, tzn. przebyte urazy, choroby współistniejące, operacje ale także sytuację społeczno – ekonomiczną.

Co mówią badania?

W ostatnich latach prowadzone są liczne badania naukowe. Niektóre z nich wykazują wpływ niskiego statusu społeczno – ekonomicznego badanych na ogólnie rozumiany poziom zdrowia.

W przypadku osób o niskim poziomie wykształcenia i niskim statusie materialnym obserwowana jest zarówno wyższa częstotliwość występowania przewlekłych schorzeń i innych ograniczeń w zdrowiu, jak i dużo gorszy poziom samooceny stanu zdrowia.

Rys. 1. Występowanie chorób przewlekłych lub problemów ze zdrowiem w zależności od poziomu wykształcenia, 2015 rok (% populacji UE)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat-u, http://ec.europa.eu/eurostat/ [dostęp: 1.03.2017].

Rys. 2. Samoocena stanu zdrowia – „zły” lub „bardzo zły” stan zdrowia w zależności od poziomu wykształcenia, 2015 rok (% populacji UE)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat-u, http://ec.europa.eu/eurostat/ [dostęp: 1.03.2017].

Ryc. 3. Samoocena stanu zdrowia – „zły” lub „bardzo zły” stan zdrowia w zależności od po-
ziomu dochodu, 2015 rok (% populacji UE)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat-u, http://ec.europa.eu/eurostat/ [dostęp: 1.03.2017]

Organizm człowieka zadowolonego ze wszystkich aspektów swojego życia, posiadającego poczucie bezpieczeństwa, stabilności, pozostaje w stanie dynamicznej równowagi biologicznej nazywanej allostazą.

U człowieka funkcjonującego w środowisku gdzie nie czuje się najlepiej, np. niezadowolenie z pracy, życia osobistego itp., pojawia się wówczas dysharmonia.

U jej podstaw leżą bardziej skomplikowane reakcje fizjologiczne zachodzące w organizmie, np. w układzie odpornościowym czy autonomicznym.

Wpływ stresu na organizm

Osoby u których występują czynniki dysharmonizujące organizm, zaczynają rozwijać się obciążenia równowagi biologicznej. Krótkotrwałe stany mogą spowodować niewielkie dolegliwości zdrowotne, np. ból głowy lub pleców. Jeśli jednak stan taki utrzymuje się dłużej i staje się chroniczny, prowadzi do rozregulowania biologicznego wszystkich układów naszego organizmu.

Badania wykazały, że stres jest czynnikiem, który prowadzi do wewnętrznego rozregulowania, a sytuacja ekonomiczna, rodzinna, zawodowa są jego przyczyną.

Opisany przez Gary`ego Slade`a projekt badawczy prowadzony przez 20 lat w Hiszpanii wykazał związek pomiędzy dolegliwościami bólowymi kręgosłupa, a poziomem wykształcenia i wysokością dochodów. Wśród badanych z niższym wykształceniem i niższymi zarobkami ból odcinka szyjnego i lędźwiowego częściej przechodził w stan chroniczny. Podobne wnioski docierają z badań prowadzonych w Singapurze i Kanadzie.

Następnym aspektem stresu i zaburzenia równowagi biologicznej jest kwestia rozwijającego się w tkankach tzw. stresu oksydacyjnego inaczej tlenowego. Jest on wynikiem zmniejszonego dopływu krwi do tkanek, a więc zmniejszoną ilością tlenu docierającego do nich. Skutkiem niedotlenienia może być przyspieszenie rozwoju zmian zwyrodnieniowych. W organizmie będącym pod wpływem stresu tkanki są mniej odporne na czynniki mechaniczne, np. czynności lub ćwiczenia które w sytuacji przedłużającego się stresu mogą prowadzić do uszkodzenia struktur kręgosłupa oraz tkanek okołokręgosłupowych.

Rozregulowanie różnych układów, prowadzi do wielu zmian w metabolizmie naszego organizmu:

• Zaburzenie regulacji przemian glukozy, które prowadzi do rozwoju otyłości (Dotyczy to głównie tej o typie brzusznym, gdzie nadmierna ilość tkanki tłuszczowej odkłada się w rejonach narządów wewnętrznych),
• Wzrost masy ciała jest natomiast czynnikiem powodującym zwiększone obciążenie układu mięśniowo – szkieletowego. Z tego powodu, osoby z nadwagą dość często uskarżają się na dolegliwości lędźwiowego odcinka kręgosłupa.

Wymienione przykłady łańcucha przyczynowo – skutkowego pokazują jak szerokie są skutki stresu i na jak wielu płaszczyznach warto je analizować.

Stres, a zmniejszona mineralizacja kości?

W 2014 roku przeprowadzono badania wykazujące związek pomiędzy zaburzeniem równowagi biologicznej, a zmniejszoną mineralizacją kości. Oceniano mineralizację kości kręgosłupa lędźwiowego i udowej w grupie ponad 700 kobiet i mężczyzn.

Obniżona mineralizacja kości jest silnym czynnikiem ryzyka złamań. W sytuacji przedłużającego się stresu, kiedy zwiększa się aktywność części sympatycznej układu autonomicznego, a hamowana jest aktywność części parasympatycznej. Proces namnażania osteoblastów, które odpowiadają za namnażanie się komórek kościotwórczych, prawdopodobnie zostaje zatrzymany. Owy mechanizm mógłby więc wyjaśniać wpływ długotrwałego stresu na spadek mineralizacji kości, a co za tym idzie ich odporności mechanicznej.

Czynnikiem przyspieszającym rozwój zmian zwyrodnieniowych jest również adrenalina. Adrenalina wytwarzana w sytuacjach stresowych powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych i wzrost napięcia mięśni, co skutkuje zwiększonym uciskiem na powierzchnie stawowe i szybsze ich zużywanie. Odkładanie wapnia w okolicach powierzchni stawowych jest jednym z mechanizmów obronnych uruchamianych przez nasz organizm. Dzięki temu powierzchnie stawowe stają się bardziej odporne na czynniki mechaniczne, np. ścieranie.

W przypadku kręgosłupa, dochodzi do rozwoju osteofitów (złogi wapnia tworzące wyrostki kostne na powierzchniach trzonów kręgów). Osteofity są przyczyną ograniczenia ruchomości kręgosłupa oraz mogą być przyczyną występowania bólu ze względu na powstający ucisk na korzenie nerwów rdzeniowych wychodzących pomiędzy kręgami przez otwory międzykręgowe.

Obecnie nie jesteśmy w stanie wskazać jednego konkretnego czynnika bądź grupy czynników, które prowadziłyby do rozwoju takich samych dolegliwości kręgosłupa. Organizm każdego człowieka jest jednostkowy. Funkcjonujemy w różnych realiach społeczno – ekonomicznych na które reagujemy w odmienny sposób.

Elementem łączącym wszystkie wymienione indywidualności jest fizjologiczny przebieg reakcji stresowej. Zmiany zachodzące w naszym organizmie w wyniku tej reakcji mogą przyczyniać się do rozwoju różnego rodzaju procesów patologicznych, np. dolegliwości kręgosłupa. Szczególnie jeśli pojawią się w tym samym momencie w którym wystąpi inny czynnik sprawczy.

Pamiętajmy o czysto fizjologicznych skutkach stresu i nie bagatelizujmy tego czynnika zarówno w procesie diagnostyki ale i w procesie treningu czy terapii.

Łukasz Zimny

Bibliografia:

1. Uszyński M., Stres i antystres – patomechanizm i skutki zdrowotne, MedPH, Wrocław 2009

2. Józefowski P., Kołcz-Trzęsicka A., Żurowska A., Zdrowy kręgosłup, SBM, Warszawa 2015

3. McEwen B., Physiology and Neurobiology of Stress and Adaptation. Central role of the brain, Physiological Reviews, 2007, nr. 87

4. Dziak A., Bóle i dysfunkcje kręgosłupa, Medicina Sportiva, Kraków 2003

5. Prace_Naukowe_Akademii_im_Jana_Dlugosza_w_Czestochowie_Pragmata_tes_Oikonomias-r2017-t11-s9-21.pdf